یا رب العالمین
این نوشته تکمیلی نوشته مطابقت سال قمری و شمسی است که از سایت باشگاه جام نقل شده است
مقدمه
یکی از مسائل بحث برانگیر و مورد تحقیق بسیاری از افراد (خصوصا مسلمانان ) ، مسئلة انطباق تاریخهای قمری و شمسی بر یکدیگر است. زیرا تاریخچة وقایع تاریخی اسلام بر مبنای تقویم قمری بیان شده و در بعضی موارد برای ما شاید مهم است که بدانیم هر یک از این تاریخها بر چه تاریخ شمسی منطبق است؟ مثلا واقعة عاشورا در کدام فصل سال و به عبارت دقیق تر در کدام تاریخ شمسی روی داده است؟ بررسی این مسئل چند راه حل دارد که عبارتند از : روش بررسی تاریخی و روایتی ، روش محاسبات تقریبی، روش محاسبات دقیق نجومی و ... .
با توجه به اینکه در گذشته محاسبات مربوط به تقویم، خیلی دقیق نبوده است و روشهای محاسباتی و مشاهداتی برای تعیین روز اول و آخر ماه های قمری با روشهای کنونی تفاوت داشته است، روشهای محاسبات دقیق نجومی منجر به جوابهایی می شوند که از نظر انطباق بر تقویم های فعلی دقیق و بدون خطا می باشند . اما از نظر بررسی تاریخی و روایتی ممکن است اختلاف داشته باشد. این اختلاف یکی از لحاظ سندیت تاریخی و روایتی است و دیگری اختلاف روشهای تعیین تقویم در گذشته و حال است. لذا هر گونه اختلاف بین محاسبات دقیق بر اساس روشهای فعلی و بررسی های تاریخی و روایتی امری طبیعی است اما این اختلاف حدی دارد . از نظر بررسی های نجومی و اختلافات تقویم، حداکثر اختلاف نمی تواند از روز در نتایج محاسبات بیشتر باشد (3 روز برای اصلاح تقویم گریگوری در زمان صدر اسلام و 2 روز برای اصلاح تقویم قمری ناشی از هلالهای بحرانی که بعدا توضیح داده خواهند شد (
از طرفی تقویم هجری قمری بر مبنای رؤیت هلال پایه گذاری شده است. در نتیجه مشکلات زیادی برای محاسبة دقیق تبدیل قمری به شمسی وجود دارد. زیرا پریود و دورة زمانی دقیقی برای هلالهای ماه نو وجود ندارد. از طرفی در گذشته رؤیت هلال با چشم مسلح امکان پذیر نبوده است و با پیشرفت علم آنرا مبنای تعیین اول ماه قرار داده اند که خود اختلاف گذشته و حال را می رساند. در این مقاله ابتدا با انواع تقویم میلادی آشنا می شویم و سپس تقویم هجری قمری و در ادامه روش محاسبات تقریبی و روش محاسبات دقیق نجومی و نتایج حاصله از تبدیل قمری به شمسی بیان می شوند. در آخر بررسی مسائل تاریخی وروایتی از این موضوع نیز آمده است .
. محاسبات تقریبی تبدیل قمری به شمسی
در سال 1381، اول فروردین برابر با 6 محرم 1423 بوده است. و اختلاف سال شمسی و قمری برابر با 42 سال می باشد. که در مواردی برای تبدیل سال شمسی به سال قمری و بالعکس می توان نوشت :
ویعنی بطور تقریبی هر 33 سال شمسی برابر با 34 سال قمری است. به عبارت دیگر هر 33 سال شمسی، محرم در فروردین ماه خواهد بود و شروع سال قمری و شمسی با هم خواهند بود. اکنون می توان سال شمسی را بر33 تقسیم کرده و سپس با سال شمسی جمع کنیم تا سال قمری بدست آید. ویا سال قمری را بر34 تقسیم کرده و از سال قمری کم کنیم تا سال شمسی بدست آید. برای مثال سال 61 قمری برابر با سال 59 شمسی بدست می آید .
برای تبدیل روز و ماه قمری به شمسی و بالعکس می توان بطور تقریبی تعداد روزهای گذشته شده از یک تاریخ قمری را تا تاریخ فعلی محاسبه نمود و با سال شمسی همان تاریخ مقایسه کرده و سپس بصورت رجوعی، میزان عقب افتادگی را محاسبه کرد. برای مثال در سال 1384، سه شنبه 11 بهمن برابر با اول محرم 1427 می باشد. بطور تقریبی اول محرم سال 61 قمری برابر با چه تاریخ شمسی است؟
تعداد سال گذشتة قمری برابر با سال می باشد. در نتیجه تعداد روز را محاسبه می کنیم :
یعنی 484065 روز بین دو تاریخ فاصله است(از اول محرم 61 تا اول محرم 1427). اکنون این عدد را بر سال شمسی تقسیم می کنیم :
و یا 1325 سال و 119 روز با تاریخ فعلی اختلاف دارد. پس 59=1325-1384 و باید 119 روز قبل از 11 بهمن را بدست آورد. 11 روز بهمن+ 30 روز دی + 30 روز آذر + 30 روز آبان + 18 روز مهر برابر با 119 روز می شود پس 12 اُم مهرماه برابر 1 محرم سال 61 محاسبه می شود. اکنون برای محاسبة روز هفته می توان تعداد روزها را بر هفت تقسیم نمود و اعشار آنرا در عدد هفت ضرب کرده و جواب را از شماره روز هفته در تاریخ معلوم کم می کنیم. در مثال فوق خواهیم داشت :
چون در تاریخ معلوم، 11 بهمن برابر با سه شنبه است، پس یک روز از آن کم می کنیم تا روز 12 مهر سال 59 بدست آید. یعنی روز 12 مهر سال 59، دوشنبه بوده است .
ولادت امام حسین (ع) سوم شعبان سال 4 7/1949711 8/1/626 چهارشنبه 21 دی 4 16041 -
ولادت حضرت زینب (س) 5 جمادی الاول 5 7/1949978 2/10/626 پنجشنبه 13 مهر 5 16032 -
واقعة غدیرخم 18 ذیحجه سال 10 7/1951970 16/3/632 دوشنبه 28 اسفند 10 15965 -
رحلت پیامبر (ص) 28 صفر سال 11 7/1952040 25/5/632 دوشنبه 7 خرداد 11 15963 -
شهادت حضرت فاطمه (س) 13 جمادی الاول 11 7/1952113 6/8/632 پنجشنبه 18 مرداد 11 15960 -
شهادت حضرت فاطمه (س) 3 جمادی الثانی 11 7/1952130 25/8/632 یکشنبه 6 شهریور 11 15959 -
ولادت حضرت ابوالفضل 4 شعبان سال 26 7/1957508 15/5/647 سه شنبه 28 اردیبهشت26 15777 -
ولادت حضرت علی اکبر 11 شعبان سال 33 7/1959996 7/3/654 جمعه 19 اسفند 32 15693 -
ولادت امام سجاد (ع) 5 شعبان سال 38 7/1961761 5/1/659 شنبه 18 دی 37 15633 -
شهادت حضرت علی(ع) 21 رمضان سال 40 7/1962516 29/1/661 جمعه 12 بهمن 39 15608 -
شهادت امام حسن (ع) 28 صفر سال 50 7/1965859 26/3/670 سه شنبه 9 فروردین 49 15495 -
ولادت امام باقر (ع) 1 رجب سال 57 7/1968460 9/5/677 شنبه 22 اردیبهشت56 15406 -
همچنین محاسبات دقیق نجومی دیگر انجام شده است که پدیده های نجومی برای محرم سال 61 و در مکانی با مختصات شهر کربلا در زیر بدست آمده است :
- در اول محرم سال 61 فاصلة زمین تا خورشید، دقیقا برابر با یک واحد نجومی بوده است (626/149 میلیون کیلومتر) و فاصلة کره ماه تا زمین در اوج خود یعنی 406000 کیلومتری قرار داشته است .
- ساعت 15 و 15 دقیقة بعد از ظهر روز تاسوعا (نهم محرم سال 61)، ماه از آزیموت 112 درجه در کربلا با فاز 77 درصد روشنایی طلوع می کند(یعنی از حدود موقعیت اردوگاه عمر بن سعد و حوالی شط فرات نسبت به ناظری در خیمگاه امام حسین (ع) ماه طلوع می کند). و 55 دقیقه بامداد عاشورا با فاز 81 درصد روشنایی، غروب می کند و آسمان کربلا کاملا تیره و تار می گردد .
- طلوع سیاره زهره در روز عاشورا (10 محرم سال61) 3 ساعت قبل از طلوع خورشید و دو ساعت بعد از غروب ماه در ساعت 3 بامداد اتفاق افتاده است .
- خورشید ساعت 6 و 7 دقیقة صبح عاشورا از آزیموت 99 درجه (حدود شرق) در کربلا طلوع می کند. و در ساعت 17 و 30 دقیقه غروب آن در آزیموت 5/260 درجه (در پشت خیمگاه سوخته امام حسین ع) اتفاق می افتد .
- ماه در ساعت 12 ظهر روز اول محرم سال 61 وارد صورت فلکی عقرب می شود. و ساعت 18 روز سوم محرم با ورود ماه به صورت فلکی قوس، از صورت فلکی عقرب خارج می شود. ماه از روز 6 تا 8 محرم در صورت فلکی جدی قرار دارد و سپس تا روز 12 اُم محرم در صورت فلکی دلو قرار گرفته است .
- پدیدة نجومی بسیار مهمی که اتفاق می افتد در روز 6 محرم می باشد. در ساعت حدود 18 ماه از فاصلة کمتر از 1 درجة جنوب سیارات نپتون و مشتری (که کنار یکدیگر قرار دارند) عبور می کند .
- در ابتدای رمضان سال 60 قمری خورشید می گیرد و در نیمة رمضان نیز ماه بطور کامل خسوف می کند .
- در ابتدای ربیع الاول سال 61 قمری خورشید می گیرد و در نیمة ربیع الاول نیز ماه بطور کامل خسوف می کند .
- بر اساس این محاسبات، امام حسین در روز چهار شنبه بدنیا آمده اند و در روز چهار شنبه به شهادت رسیده اند .
جدول شمارة 3 : مطابقت تاریخ قمری واقایع عاشورا با تقویم شمسی
واقعة تاریخی تاریخ قمری روز ژولین میلادی روز تاریخ شمسی شمارة ماه
مرگ معاویه 15 رجب 60 7/1969538 21/4/680 شنبه 4 اردیبهشت 59 15370 -
حرکت امام حسین به مکه 28 رجب 60 7/1969551 4/5/680 جمعه 17 اردیبهشت59 15370 -
ورود امام حسین به مکه 3 شعبان 60 7/1969555 8/5/680 سه شنبه 21 اردیبهشت59 15369 -
اعزام مسلم بن عقیل به کوفه 15 رمضان 60 7/1969596 18/6/680 دوشنبه 31 خرداد 59 15368 -
ورود مسلم بن عقیل به کوفه 5 شوال 60 7/1969616 8/7/680 یکشنبه 20 تیر 59 15367 -
حرکت امام حسین به کوفه 8 ذیحجه 60 7/1969678 8/9/680 شنبه 20 شهریور59 15365 -
شهادت مسلم بن عقیل 9 ذیحجه 60 7/1969679 9/9/680 یکشنبه 21 شهریور 59 15365 -
به دار زدن میثم تمار در کوفه 22 ذیحجه 60 7/1969692 22/9/680 شنبه 3 مهر 59 15365 -
شروع سال 61 قمری اول محرم سال 61 7/1969701 1/10/680 دوشنبه 12 مهر 59 15364 -
ورود امام حسین به کربلا 2 محرم61 7/1969702 2/10/680 سه شنبه 13 مهر 59 ""
ورود سپاه اِبن سعد به کربلا 3 محرم 61 7/1969703 3/10/680 چهارشنبه 14 مهر 59 ""
روز تاسوعا 9 محرم 61 7/1969709 9/10/680 سه شنبه 20 مهر 59 ""
عاشورا (شهادت امام حسین) 10 محرم 61 7/1969710 10/10/680 چهارشنبه 21 مهر 59 ""
ورود کاروان اسیران به کوفه 12 محرم 61 7/1969712 12/10/680 جمعه 23 مهر 59 ""
حرکت کاروان اسیران به شام 19 محرم61 7/1969719 19/10/680 جمعه 30 مهر 59 ""
ورود کاروان اسیران به شام 1 صفر سال 61 7/1969730 30/10/680 سه شنبه 11 آبان 59 15363 -
اربعین و روز ورود جابر به کربلا 20 صفر سال 61 7/1969749 18/11/680 یکشنبه 30 آبان 59 ""
وفات حضرت زینب در شام 15 رجب 62 7/1970247 31/3/682 دوشنبه 14 فروردین61 15346 -
قیام مختار ثقفی 14 ربیع الاخر 66 7/1971574 17/11/685 جمعه 29 آبان 64 15301 -
6. روش بررسی تاریخی و روایتی
با استفاده از نقل و قولها و روایتها و همچنین نتایج محاسبات دیگران نیز می توان به نتایج نسبی دست پیدا کرد. با توضیحی که در مقدمه آمده است، نتایج این روش بر تاریخهای محاسباتی منطبق نیستند و اختلاف دارند که امری است طبیعی. ما بعضی از این نکات را با ذکر منبع در زیر آورده ایم :
1.در کتاب ستارگان و کیهان نوردی (انتشارات دانشگاه تهران 1352) صفحة 158، اول محرم سالِ اول هجری قمری برابر با 18 ژوئن سال 622 میلادی بیان شده است که حدود یکماه عقب تر از محاسبات ما در این مقاله است (البته محاسباتی نشان می دهد که این تاریخ چندان صحیح نمی باشد). بر طبق این تاریخ اول محرم سال 61 برابر با اول سپتامبر 680 خواهد بود و عاشورا در روز دوشنبه 22 شهریور سال 59 شمسی محاسبه می شود .
2. در کتاب مشهد الحسین (چاپ شده در حلب سوریه) به نقل از دکتر آستانة اصل، عاشورا مصادف با 26 سپتامبر 681 برابر با 7 مهر ماه سال 60 شمسی در روز پنج شنبه یا جمعه اتفاق افتاده است. که محاسبات نشان می دهد این تاریخ بر 10 محرم سال 62 هجری منطبق تر است (البته برابر با روز شنبه 9 مهر 60 نه جمعه 7 مهرماه!) یعنی یکسال جلوتر از زمان واقعی در نظر گرفته شده است !
3. در کنکرة بررسی عبرتهای عاشورا ، مصادیق و ویژگی های خواص و عوام (دانشگاه تبریز 20 مهرماه 1377)، از سوی سرهنگ فرهنگی بیان شد که عاشورای سال 61 هجری قمری برابر با 22 مهرماه سال 59 هجری شمسی بوده است .
4. در کتاب حماسة حسینی (جلد اول صفحة 185) آمده است : عاشورای آنوقت ظاهرا اواخر خرداد بوده است. که با دلایل علمی این مقاله، این تاریخ رد می شود .
5. در کتاب لهوف علی قتلی الطفوف (صفحة 81) آمده است : حسین در روز سه شنبه سوم ذیحجه و به قولی روز چهار شنبه هشتم ذیحجه سال 60 هجری از مکه خارج شد. اگر ذیحجه 30 روزی باشد در نتیجه عاشورا پنجشنبه ویا دوشنبه خواهد بود(و گرنه اگر ذیحجه 29 روزه باشد، عاشورا چهارشنبه و یا یکشنبه است) .
6. در کتاب لهوف علی قتلی الطفوف (صفحة 85) امام حسین (ع) در روایتی به جنییان می گویند : شما در روز شنبه که عاشوراست نزد من بیائید .
7. در کتاب نفس المهموم (اثر شیخ عباس قمی) ترجمه علامه شعرانی (در پاورقی با توضیح مترجم) به نقل از حجت الاسلام سلطان زاده، عاشورا را اواسط مردادماه بیان کرده است .
8. در کتاب منتهی الامال (اثر شیخ عباس قمی) صفحة 155، روز تاسوعا برابر با پنجشنبه 9 اُم محرم آمده است .
9. در کتاب منتهی الامال (اثر شیخ عباس قمی) صفحة 147، ورود امام حسین به مکه برابر با پنجشنبه 3 اُم شعبان سال شصت هجری قمری آمده است.در نتیجه عاشورا برابر با روز جمعه (ویا پنجشنبه در صورت 29 روزه بودن رمضان یا شوال سال 60) خواهد بود .
10. از نظر روز هفته بررسی های فوق نشان می دهند که تمام اخبار تاریخی نسبت به محاسبات نجومی سه روز جلوتر از محاسبات می باشند. که این احتمال می رود تصحیح گریکوری در روز هفته نیز تأثیر دارد .
7. نتیجه گیری
روشهای مختلف بکار رفته در این مقاله نشان می دهد که محرم سال 61 هجری قمری در تاریخ اول اکتبر سال 680 میلادی شروع می شود. و با دلایل کافی، انطباق این تاریخ با 12 مهر سال 59 هجری شمسی مطابقت دارد.. لذا عاشورا و تاسوعا برابر با 20 و 21 مهرماه خواهد بود. با مطالب بیان شده در قسمت مقدمه، این نتیجه نمی تواند اختلاف بیش از 5 روز را داشته باشد. درنتیجه با یک برآورد خوب می توان دریافت که عاشورا و تاسوعا در ابتدای فصل پائیز و در مهرماه اتفاق افتاده است .
